Gedachten, emoties en gevoelens (deel 2)

In mijn vorige blog heb ik geschreven over mijn nieuwsgierigheid naar de werking van gedachten, emoties en gevoelens. Over deze drie onderwerpen wordt veel gesproken tijdens intervisie. Ik ben nieuwsgierig hoe gedachten, emoties en gevoelens nu fysiologisch ontstaan in het brein en hoe de deelnemers aan intervisie deze processen kunnen gebruiken om het reflecteren te stimuleren.

In deze blog schrijf ik over de werking van EMOTIES. De werking van gevoelens wil ik beschrijven in deel 3 van deze reeks.

Wat zijn emoties?

Het uitgangspunt is dat ons hele brein er op gericht is om zichzelf in stand te houden. We kennen de volgende basisemoties: Liefde, Vreugde, Angst, Verdriet, Verbazing en Boosheid, Schuld en Schaamte (Ekman, 2010). Emoties zijn de alarmsignalen die automatisch aangezet worden als ze in aanraking komen met objecten of gebeurtenissen uit de wereld om ons heen, die een mogelijke bedreiging kunnen zijn voor onze persoon. Bij bedreiging denk je misschien direct aan een fysieke bedreiging. Dat is het ook, maar het is meer dan dat. Een bedreiging is ook als je iets hoort dat niet overeenkomt met je normen. Bijvoorbeeld: iemand oppert een gek plan en jij betitelt dit plan direct als een ‘idioot plan’.

Het kenmerkende van emoties is dat ze kortdurend zijn. Een emotie plopt op en kan ook snel weer verdwenen zijn. Hierin onderscheiden emoties zich van gevoelens. In mijn volgende blog zal ik dit verder beschrijven.

Wat vertellen emoties ons?

Emoties zijn niet alleen alarmsignalen. Emoties vertellen ons ook iets over wie we als mens zijn. Dit heeft te maken met het feit dat onze emoties ook voor een groot deel verbonden zijn met de emoties van onze ouders en voorouders. Zij hebben ons voorgeleefd hoe zij de wereld ervaarden en welke emoties het hen opleverde. Op deze manier kregen situaties ‘betekenis’. Volgens Ekman (2010) kan je ook zeggen: ‘Emoties weerspiegelen de wijsheid der tijden’. Gericht op de toekomst kan je zeggen dat ‘emoties het kompas van je leven zijn’. Ze wijzen de plek aan die jij belangrijk vindt in je leven. De plek die voor jou daadwerkelijk van betekenis is. De plek waar jij inspiratie uit haalt en wat je kracht geeft. Prachtig toch! 

Emoties vertellen ons meer dan de overleveringen van onze ouders en voorouders. Emoties zijn ook reacties op opgedane en overgedragen ervaringen waar we een waarde aan hebben gegeven. Bijvoorbeeld: Een leidinggevende mag je geen kritiek geven. Deze regel kan gevormd zijn door je opvoeding waarin de regel was om conflicten te vermijden. Deze 'regels' kan je ook vervangen voor 'standpunten'.  Deze standpunten zeggen dus veel over wie we zijn en hoe we over onszelf denken.

Emoties vertellen ons tevens dat je in onverwachte situaties altijd zal handelen. Het brein is daarop ingesteld om jezelf in veiligheid te brengen. Stel je voor dat je een auto bestuurt. Bij een naderend gevaar zal je brein zo snel en automatisch reageren dat het zelfs een microseconde je gedachten uitschakelt.

Emoties en intervisie

Zoals al eerder geschreven, gaat het bij intervisie om van elkaar te leren. Emoties worden dus bepaald door de context waarbinnen de situatie zich voordeed. De situatie wordt duidelijk als we vragen stellen over het wie, wat, waar, wanneer, waarom en het hoe. De kernvraag is eigenlijk: ‘wat maakt nu dat juist deze situatie een emotie oproept?'

Tijdens het bespreken van werksituaties luister ik naar de (verborgen) emoties in een verhaal. Emoties geven iets weer van de mate van veiligheid, de standpunten en de gedrevenheid (de idealen) van de inbrenger.

Aandacht geven aan de veiligheid (iemand op zijn gemak stellen, niet veroordelend praten, echt luisteren naar de ander) is dus constant kijken en vragen naar de emoties van de ander.

Tijdens intervisie geef ik een aanzet om via de emoties duidelijkheid te krijgen over iemands waarden en standpunten. Conflicten op het werk hebben altijd te maken met tegengestelde waarden. Ik denk dat we in 20% van de situaties niet genoeg hebben aan onze eigen waarden. Onze ervaringen, met inbegrip van onze waarden, zijn dan niet meer toereikend om de ander te helpen. Als we de ander niet meer kunnen helpen komen we eigenlijk op een vreemd terrein. En een vreemd terrein doet altijd een appel op onze emoties.

Om een cliënt goed te kunnen helpen moeten we weten hoe we gevormd zijn, wat onze emotionele waarden zijn en hoe we onze niet helpende waarden kunnen inzetten om toch de cliënt te kunnen helpen. Wie hier echt geïnteresseerd in is, raad ik een traject supervisie aan. Juist supervisie richt zich op het verkrijgen van een professionele identiteit, waarbij het leren inzetten van je emoties een belangrijk onderdeel is

Mijn vraag aan jou

Mij heeft het ontzettend geholpen om helderheid te krijgen over de werking van emoties in ons brein. Het is voor mij een ingang geworden om te praten over veiligheid, standpunten en gedrevenheid. Ik ben nieuwsgierig hoe deze blog jou anders doet denken over emoties in werksituaties.  In welke mate herken je het? Door het invullen van onderstaande poll kan je aangeven in welke mate het jou aan het denken zet. Ik ben benieuwd.